In Dag Loeloe! en Dag Pompom! maken we kleuters warm voor klanken en letters via het ‘alzijdig verkennen’. Een van de aspecten van het alzijdig verkennen is het uitspreken van de klank en het voelen hoe we de klank uitspreken. Dit sluit aan bij de natuurlijke ontdekkingsdrang van kleuters. Ontdek in dit artikel hoe je kinderen kunt prikkelen en begeleiden bij deze ontdekkingstocht.
Na het artikel tonen we als voorbeeld de aanpak bij de letter o en verschillende activiteiten die hierbij aansluiten.
Ontdekken dat een klank hoort bij een letter is een basisprincipe bij het leren lezen. Juist daarom hebben we er alle belang bij om jonge kinderen nieuwsgierig te maken naar klanken en letters. Een aanpak hiervoor die past bij kleuters is het handelend en zintuiglijk onderzoeken van klanken en letters, het ‘alzijdig verkennen’. Dit is de ideale start om te leren lezen. Bovendien wordt dezelfde didactische aanpak gebruikt als bij Veilig leren lezen.
Deze aanpak is verwerkt in de routine ‘Rond de letter’, één van de vaste activiteiten binnen Dag Loeloe! en Dag Pompom!. De klank is hierbij het vertrekpunt. Daarmee zijn kleuters al vertrouwd. Maar hoewel ze de hele dag door luisteren naar klanken en ze zelf uitspreken, zijn ze zich er meestal niet van bewust. In Dag Loeloe! en Dag Pompom! stimuleren we kleuters om wel bewust met klanken te spelen. In de zoemverhalen krijgen geluiden en klanken een betekenisvol kader. Daarna onderzoeken de kinderen de klank door er eerst goed naar te luisteren, spelend onderscheid te maken met andere klanken, te voelen en te kijken wat er met de mond, lippen, keel enz. gebeurt als ze de klank uitspreken. Vervolgens wordt ook meteen de letter getoond die hoort bij de klank. De kinderen kunnen de lettervorm ook voelen op de letterkaarten. Voor kinderen is deze manier van onderzoekend en alzijdig verkennen niet alleen plezierig, uit onderzoek blijkt ook dat het helpt om de klank-tekenkoppeling beter te onthouden (voor achtergrond zie Geudens, Stolwijk, Noé, & Van Kerckhove, 2017). Ten slotte zoeken de kinderen de letter binnen zijn letterfamilie op de letterposter en gaan ze verder op ontdekkingstocht door de letter verder te onderzoeken en te verkennen binnen verschillende woorden.
Tips
Een belangrijk onderdeel van het alzijdig verkennen is ervaren hoe een klank eruitziet en voelt als we hem uitspreken. De volgende aandachtspunten en stappen zijn hierbij van belang (zie ook Geudens, 2017; Geudens, Stolwijk, Van Kerckhove & Noé, 2017):
- Terwijl je de kinderen nieuwsgierig maakt naar de klank in het zoemverhaal, kun je de klank met nadruk uitspreken - zoemend zeggen - geïsoleerd en in woorden. Zorg er dan voor dat de kinderen jouw duidelijke uitspraak goed horen en jouw mondbeeld kunnen zien. Let erop dat de klank dan nog steeds natuurlijk klinkt. Een korte klinker (bijv. /a/ in ram) blijft kort klinken en wordt geen lange klinker (bijv. /aa/ in raam). Het gaat erom dat je de klank duidelijk uitspreekt zodat deze ook veel duidelijker klinkt. Bij plosieven zoals /p/ of /b/ is het niet mogelijk om de klank verlengd uit te spreken. Bij deze klanken gaat het erom dat je je mondstand duidelijk klaarzet om deze klank uit te spreken en dat je de aandacht van het kind hierop vestigt.
- Laat de kinderen tijdens het ‘alzijdig verkennen’ in de routine Rond de letter vervolgens in tweetallen samenzitten en geef hen een spiegel. Het ene kind zoemt de klank terwijl het andere kind daar goed naar kijkt. Daarna wisselen ze van rol zodat elk kind de klank heeft uitgesproken en het bij de ander heeft gezien.
- Stimuleer de kinderen tijdens het uitspreken om te voelen wat er met hun mond, lippen, tong, neus en/of keel gebeurt. Ze kunnen dit met hun handen voelen of zien bij elkaar. Vraag: ‘Wat voel je als je /klank/ zegt?’ Geef de kinderen de ruimte om dit zelf te ontdekken en te reageren. Inspelend op hun reacties gebruik je de uitleg die hieronder per klank beschreven staat. Doe zelf voor en toon de foto op de letterkaart.
- Bij verschillende klanken gebruiken de kinderen hun handen om bijvoorbeeld trilling, lucht of mondstand te voelen. Bij de letters n, m, v, w kan daarnaast op een natuurlijke manier een kenmerk van de vorm van de letter worden meegenomen (bijvoorbeeld twee vingers op de neus als de twee beentjes van n). Deze handelingen zijn louter een steun. De kinderen hoeven ze niet te onthouden.
- Draai vervolgens de letterkaart om en toon hoe de letter bij de klank eruitziet. Laat de kinderen met hun vinger over de lettervorm gaan.
- Maak van de klankbeschrijvingen geen uitspraakles. Er is gekozen voor een standaarduitspraak, maar regiogebonden en persoonlijke verschillen zijn mogelijk.
- Het alzijdig verkennen van klank en letter staat ook centraal in de letterfilmpjes. Deze filmpjes maken deel uit van de routine Rond de letter. Ze worden geïntroduceerd na het alzijdig verkennen. Het letterfilmpje is de opstap om de nieuwe klank-tekenkoppeling te ontdekken in woorden en de letterkamer in te richten. De klankbeschrijvingen maken het voelen van klanken bespreekbaar en expliciet. Ze zijn geen doel op zich. De nadruk ligt op het ontdekken, het voelen en zo het bewust worden van de klank als onderdeel van een boeiende ontdekkingstocht.
Referenties
- Geudens, A. (2017). Van klanken naar sterke teken-klankkoppelingen. Het ‘waarom’ van alzijdig verkennen in Schatkist en Veilig leren lezen. Tilburg: Uitgeverij Zwijsen.
- Geudens, A., Stolwijk, D., Noé, M., & Van Kerckhove, E. (2017). Klanken en letters alzijdig verkennen. De wereld van het jonge kind, HJK, november, nr.3
Dit artikel kwam tot stand met de medewerking van Astrid Geudens, Marjolein Noé en Eline Van Kerckhove.
